พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ [11.มัคควิภังค์] 2.อภิธรรมภาชนีย์
สัมมาวายามะ เป็นไฉน
การปรารภความเพียรทางใจ ฯลฯ สัมมาวายามะ วิริยสัมโพชฌงค์ อัน
เป็นองค์มรรค นับเนื่องในมรรค นี้เรียกว่า สัมมาวายามะ1 (6)
สัมมาสติ เป็นไฉน
สติ ความตามระลึก ฯลฯ สัมมาสติ สติสัมโพชฌงค์ อันเป็นองค์มรรค
นับเนื่องในมรรค นี้เรียกว่า สัมมาสติ2 (7)
สัมมาสมาธิ เป็นไฉน
ความตั้งอยู่แห่งจิต ฯลฯ สัมมาสมาธิ สมาธิสัมโพชฌงค์ อันเป็นองค์มรรค
นับเนื่องในมรรค นี้เรียกว่า สัมมาสมาธิ3 (8)
นี้เรียกว่า มรรคมีองค์ 8 สภาวธรรมที่เหลือชื่อว่าสัมปยุตด้วยมรรคมีองค์ 8
ปัญจังคิกวาร
เอกโตปุจฉาวิสัชนานัย
[493] มรรคมีองค์ 5 คือ
1. สัมมาทิฏฐิ 2. สัมมาสังกัปปะ
3. สัมมาวายามะ 4. สัมมาสติ
5. สัมมาสมาธิ
[494] บรรดาสภาวธรรมเหล่านั้น มรรคมีองค์ 5 เป็นไฉน
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เจริญฌานที่เป็นโลกุตตระซึ่งเป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ ให้
ถึงนิพพาน เพื่อละทิฏฐิ เพื่อบรรลุภูมิเบื้องต้น สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน
ที่เป็นทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา อยู่ในสมัยใด ในสมัยนั้น มรรคมีองค์ 5 คือ
สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ ก็เกิดขึ้น
เชิงอรรถ :
1 อภิ.สงฺ. 34/302/89 2 อภิ.สงฺ. 34/303/89 3 อภิ.สงฺ. 34/304/89
